অসমত কাব্য-চৰ্চাঃ এটা দুঃস্বপ্নৰ অভিজ্ঞতা

 

         অসমত কাব্য-চৰ্চাঃ এটা দুঃস্বপ্নৰ অভিজ্ঞতা

                                  নীলমণি ফুকন

    আজি আন্ধাৰৰ শক্তিবোৰে অসমীয়া কবিতাক, অসমীয়া সাহিত্য-সংস্কৃতিক যিভাৱে বিপৰ্যস্ত কৰিবলৈ লৈছে--সেই দৃশ্যটো সঁ‌চাকৈয়ে ভয়াবহ!
    সৎ কাব্যচৰ্চাৰ প্ৰচেষ্টাৰ প্ৰতিকূলে আজি অসমীয়া সমাজত কবিতাৰ ৰস আস্বাদন কৰিব পৰা বা কবিতা আৰু অকবিতাৰ মাজত থকা পাৰ্থক্য উপলব্ধি কৰিব পৰা পাঠক আৰু সমালোচকৰ একান্ত বিৰলতাৰ সমস্যাটোৱেই নাই। তাৰ লগত আজি যোগ হৈছে চৰিত্ৰহীনতাৰ সমস্যাটোও। সত্যৰ ঠাইত অসত্যক, যুক্তিৰ ঠাইত চলাহিক, নীতিৰ ঠাইত অনীতিক, ন্যায়ৰ ঠাইত অন্যায়ক সাহিত্য-সংস্কৃতিৰ মাজ মজিয়াতেই আকোৱালি লোৱা আৰু প্ৰশ্ৰয় দিয়া (অথচ সামাজিক দায়বদ্ধতাৰ কথাও উচ্চাৰণ কৰা) বহুতো লোকৰ উদ্যমৰ ফলত আজি অসমীয়া সাহিত্য-সংস্কৃতিয়েই এটা শোচনীয়, বিকাৰগ্ৰস্ত ৰূপ লবলৈ আৰম্ভ কৰিছে।
    এই জঘন্য ষড়যন্ত্ৰৰ সন্মুখীন হৈয়েই আজি এই কথা লিখিবলৈ বাধ্য হৈছোঁ‌।

    ১৯৭৪ চনৰ ৰঙালী বিহু সংখ্যা 'আমাৰ প্ৰতিনিধি'ৰ 'শিল্পীৰ পৃথিৱী' নামৰ চ'ৰাত কোনোবা এজন শ্ৰীমৃদুপৱন বৰুৱাই মোৰ ছটা কবিতাৰ বিৰুদ্ধে 'প্ৰভাৱ, অনুকৰণ নে আন কিবা কাব্যৰহস্য'ৰ অভিযোগ আনিছিল। লগতে তেওঁ আন দুজন অসমীয়া কবিকো একপ্ৰকাৰে আক্ৰমণ কৰিছিল যদিও মূল লক্ষ্য আছিলোঁ‌ মইহে। বিশেষভাৱে গৰ্হিত কথা হ'ল মোৰ বিৰুদ্ধে অনা এই অভিযোগটোৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশটোৱেই জালিয়াতিৰ নিদৰ্শন।
    উল্লেখযোগ্য  যে এই 'আমাৰ প্ৰতিনিধি'ৰে ১৯৭৩ চনৰ ৰঙালী বিহু সংখ্যাত কোনোবা এজনে ভবেন বৰুৱাৰ কবিতা এটাৰ ওপৰতো এক নিৰ্বোধ আক্ৰমণ চলাইছিল। পঁ‌চিশটা ('৪৭-'৭২) বছৰৰ 'অসমীয়া সাহিত্যত আধুনিক চিন্তা-অনুভূতিৰ পৰিচয় বহন কৰা' দহখন কিতাপৰ এখন হিচাপে 'সংলাপৰ সন্মান' লাভ কৰা মোৰ 'ফুলি থকা সূৰ্যমুখী ফুলটোৰ ফালে' নামৰ কবিতা-সংকলনখনৰ পৰাই মোৰ ছটা কবিতা আক্ৰমণৰ বাবে শ্ৰীমৃদুপৱন বৰুৱাই বাছি লোৱাটোও এটা মন কৰিব লগীয়া কথা। ইয়াৰ উপৰি, ভবেন বৰুৱাই 'সংলাপ'ত (১৯৭৩) এই সংকলনখনৰ ভাল কবিতা কেইটাৰ ভিতৰত 'টোপনিতো তেওঁ‌ মোক খেদি ফুৰিছিল' নামৰ যিটো কবিতাৰ কথা সৰ্বাগ্ৰে উল্লেখ কৰিছিল সেই কবিতাটোৰ প্ৰসংগতেহে যে Lenon Fellip Camino নামৰ এজন ৰহস্যময় স্পেনীছ কবিৰ এটা কবিতাৰ আবিৰ্ভাৱ হ'ল, সিও এটা তাৎপৰ্যপূৰ্ণ কথা। মোৰ বিৰুদ্ধে উঠা এই অভিযোগটোৰ সূত্ৰত মোৰ অগ্ৰজস্থানীয় এগৰাকী সংস্কৃতিসেৱীক লগ ধৰি কথাটো কওঁ‌তে তেওঁও কৈ পেলালেঃ 'Let Bhaben Barua come out to defend you.' মই আৰু অবাক হ'লোঁ‌। এইটোৱেই হ'ল বহুতৰে মানসিক দৃষ্টিভঙ্গী।

                                                                *

    'প্ৰভাৱ, অনুকৰণ আৰু আন এক কাব্য ৰহস্য'ৰে দুষ্ট বুলি শ্ৰীমৃদুপৱন বৰুৱাই প্ৰমাণ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰা মোৰ ছটা কবিতাৰ ছয়োটাই মোৰ। 'টোপনিতো তেওঁ‌ মোক...' কবিতাটোৰ প্ৰসঙ্গ পাছলৈ থৈ বাকী পাঁ‌চোটা কবিতাৰ সম্পৰ্কত মোৰ বক্তব্য হ'লঃ আকস্মিক সাদৃশ্যৰ লক্ষণো এই পাঁ‌চোটা কবিতাত নাই; 'প্ৰভাৱ' বুলিলে যিটো বুজায় এই পাঁ‌চোটা কবিতা তাৰপৰাও মুক্ত। শ্ৰীমৃদুপৱন বৰুৱাই আক্ৰমণ কৰা মোৰ ছটা কবিতাৰ তিনিটা উদ্ধৃত কৰা নাছিল। তলত মোৰ সেই কবিতা তিনিটাৰ লগতে আন ভাষাৰ কবিতা তিনিটাও প্ৰকাশ কৰিছোঁ‌। পোন আখৰৰ শব্দবোৰতেই বৰুৱাই কি উদ্দেশ্যেৰে 'প্ৰভাৱ, অনুকৰণ নে আন কিবা কাব্যৰহস্য' আবিষ্কাৰ কৰিছিল বুজোতাসকলে বুজি পাব।

                                  ৮ নং কবিতা
        দীঘল ক্ৰমে দীঘল হৈ অহা পাহাৰটোৰ আন্ধাৰে
        ঢাকি ধৰিছিল নৈখন
        ধাৰনিছিগা স্তব্ধতাৰ এটি ধাৰ
       নৈখনৰ ওপৰত জিলমিলাই উঠিছিল জোনাকীবোৰ
       সিহঁতৰ উৰি ফুৰা পোহৰত
       গোধূলিৰ আনত মুখ

         ইমান দিন যেন মৌন এটি গাথাৰ গহ্বৰত
         পোত খাই আছিল
          প্ৰেমৰ সকলো নগ্নতা

          প্ৰেমৰ সকলো নগ্নতা
          ক্ৰমে দীঘল দীঘল হৈ অহা পাহাৰটোৰ আন্ধাৰে
          ঢাকি ধৰিছিল

             'O boundless, boundless evening'
                                (Georg Heym)
  O boundless, boundless evening, soon the glow
  Of long hills on the skyline will be gone,
  Like clear dream country now, rich-hued sun.
  O boundless evening, where the cornfields throw
   The scattered daylight back in an aureole,
   Swallows high up are singing, very small.
   On every meadow glitters their swift flight,
    In woods of rushes and where tall masts stand
    In brilliant bays, Yet in ravines beyond
    Between the hills already nests the night.           (ইংৰাজী অনুবাদ)

                                      ১১ নং কবিতা

                                      চৰগ পৰি থিয় দি থকা
                                      বৃদ্ধ ভিখাৰী

                                      সন্ধ্যা

                                      প্ৰত্যেকৰে তেজৰ মাজেদি
                                      উৰি যোৱা কাউৰী

                                     ধোঁ‌ৱা

                                     আন্ধাৰৰ শিল হৈ
                                     পৰি থকা অজগৰ

                                     ভয়

                                     পৰিপূৰ্ণ স্তব্ধতাৰ
                                     বধিৰ সময়

                               

                                    দিনান্তে
                            (সুভাষ মুখোপাধ্যায়)
              

  পশ্চিমেৰ আকাশে ৰক্তগঙ্গা বইয়ে দিয়ে
   যিন কোন দুৰ্ধৰ্ষ ডাকাতেৰ মত
   ৰাস্তাৰ মানুষদেৰ চোখ ৰাঙাতে ৰাঙাতে
   সূৰ্য।
   তাৰ অনেকক্ষণ পৰে
   সৰজমিন তদন্তে
             দিনকে ৰাত কৰতে
              যেন পুলিসেৰ
                       কালো গাড়িতে এল
   সন্ধ্যা।
   আলোটা জ্বালতেই
            জানলা দিয়ে বাইৰে
                        লাফিয়ে পড়ল
    অন্ধকাৰ।
    পৰ্দাটা সৰাতেই
               ভয়চকিত হৰিণীৰ মত
               আমাকে জড়িয়ে ধৰল
     হাওয়া।।

                                ৩ নং কবিতা

                    এই এটা মাত্ৰ শব্দ--সেউজী
                   সাগৰৰ বুকুত নগ্ন কোনো নাৰীৰ ওঁ‌ঠৰপৰা
                   এজন কবিয়েই চিঙি আনিছিল
                   এই শব্দটো
                    তেজ ৰঙা এই শব্দটোৰ মাজেৰে
                    সূৰ্যলৈ এটা বাট আছে
                    বতাহৰ মাজলৈ হৃদয়ক প্ৰসাৰিত কৰা
                    শব্দটো সেউজী
                   এই এটা মাত্ৰ শব্দ সেউজী
                    কেবল এই এটা শব্দৰেই আছে
                    গান গাব পৰা এটা গভীৰ কণ্ঠ
                     বৈ থকা এখন সৰু নদীৰ দৰে 

                    শৰীৰী এটা উজ্জ্বল স্বৰ

                                                                  Somnambulistic Ballad
                        (Lorca)
       Green, green, I want you green I
       Green the wind and green the boughs,
       The ship upon the ocean seen,
       The horses upon the mountain's brow.
       With the shadows round her waist
        Upon her balcony she dreams.
         Green her flesh and Green her tresses
         In her eyes chill silver gleams
         Green, green, I want you green,
         While the gypsy moonbeam plays,
          Things at her are gazing keenly
          But she cannot meet their gaze.

          Green, green, I want you green,
          See the great stars of the frost
           Come rustling with the fish of shadow

          To find the way the dawn has lost.--ইত্যাদি (ইংৰাজী অনুবাদ)

    অভিযোগৰ এটা অংশৰ চৰিত্ৰটো আছিল ইমানেই হাস্যকৰ! মোৰ বিৰুদ্ধে এনে এটা অভিযোগকে প্ৰকাশ কৰা হৈছিল।

                                         *
    এতিয়া আহোঁ‌ 'টোপনিতো তেওঁ মোক খেদি ফুৰিছিল' কবিতাটোৰ প্ৰসঙ্গলৈ। 'আমাৰ প্ৰতিনিধি'ত মোৰ বিৰুদ্ধে অভিযোগটো প্ৰকাশ হোৱাৰ কিছুদিনৰ পিছতে মোৰ 'টোপনিতো তেওঁ‌ মোক খেদি ফুৰিছিল' কবিতাটোৰ মাজতে থকা আত্মিক প্ৰকৃতিৰ সাক্ষ্যখিনি দেখুৱাই ভবেন বৰুৱাই প্ৰবন্ধ এটা লিখি মোক দিছিল। সেইটো আজিহে প্ৰকাশ কৰাৰ সুবিধা পালোঁ‌।
    বন্ধুবৰ্গ আৰু মই Leon Fellip Camino নামৰ কোনো স্পেনীছ কবিৰ কথা নজনাত আন কোনোবাই জানিব পাৰে বুলি ভাবি ২৫ এপ্ৰিলৰ ('৭৪) 'দৈনিক অসম'ত  মই এটা বিজ্ঞাপন প্ৰকাশ কৰিছিলোঁ‌। বিজ্ঞাপনটোত লিখিছিলোঁ‌,..."Nightmare নামৰ কোনো কবিতা মই পঢ়া নাই।...যদি পাঠকসকলৰ কোনো জনে পঢ়িছে, কোনখন বিদেশী আলোচনী বা কিতাপত কবিতাটো আছে (নাম, প্ৰকাশকৰ নাম, সংস্কৰণ, বছৰ, সংখ্যা) জনাব নে?"
     মোৰ এই বিজ্ঞাপনটো ওলোৱাৰ ন দিনৰ পিছত 'আমাৰ প্ৰতিনিধি'ৰ সম্পাদকে এটা বিজ্ঞাপনৰ যোগেদি ('দৈনিক অসম': ৪ মে, ১৯৭৪) এইখিনি কথা ৰাইজৰ আগত প্ৰকাশ কৰিছিলঃ
        "বিহু সংখ্যা 'আমাৰ প্ৰতিনিধি'ৰ ৯৯৭ পৃষ্ঠাত প্ৰকাশিত Leon Fellip Caminoৰ Nightmare কবিতাটো নিম্নলিখিত কবিতা আলোচনীত প্ৰকাশ হৈছিলঃ
                         

                                      ECHO
                A Galaxy of International Poets
                             (Spring:1961)
                Collected & Published by HYDER BAIG
                             Coir Road, Cochin (India) Rs. 1/-                  Printed at: Raghawan Press, Eluru Road, Vijayawada."

    এই বিজ্ঞাপনটো দেখি মই আৰু বিস্মিত হ'লোঁ‌। Echo নামৰ কোনো কবিতা-পত্ৰিকাৰ নাম মই কাহানিও শুনাই নাছিলোঁ‌!

    এই প্ৰসঙ্গত কেইটামান মৌলিক প্ৰশ্ন উত্থাপন কৰিব পাৰি। ‘আমাৰ প্ৰতিনিধি’ৰ সম্পাদকে Nightmare নামৰ কবিতাটো কবিতা হ’ব পাৰে নে নোৱাৰে আৰু Lion Fellip Camino নামৰ স্পেনীছ কবি এজন আছে নে নাই, সাহিত্য সম্পৰ্কীয় এই কথা দুটা উপলব্ধি কৰিব পাৰিছিলে নে? যদি পৰা নাছিল তেতিয়াহ’লে অন্ততঃ মই দিয়া বিজ্ঞাপনটোৰ (দৈনিক অসম,২৫ এপ্ৰিল,৭৪) গুৰুত্বখিনি উপলব্ধি কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিলে নে? এনে ক্ষেত্ৰত শ্ৰীমৃদুপৱন বৰুৱা প্ৰদত্ত তথ্যপাতিৰ বাহিৰলৈ গৈ তেওঁ উলিওৱা Echo নামৰ আলোচনীখনৰ নিৰ্ভৰযোগ্যতা আছে নে নাই সেই আলোচনীখনৰ প্ৰকাশক Hyder Baig আছে নে নাই, নিৰপেক্ষভাৱে এই কথাবোৰৰ সত্যাসত্য বিচাৰ কৰি চোৱাৰ সম্পাদকীয় দায়িত্ব ‘আমাৰ প্ৰতিনিধি’ৰ পক্ষ‌ই পালন কৰিব লাগিছিল। কৰিছিলে নে ? কিয় এই দায়িত্ব পালন নকৰি বৰং শ্ৰী মৃদুপৱন বৰুৱাৰ জাল তথ্যবোৰৰ ভেটিতেই ‘আমাৰ প্ৰতিনিধি’ৰ সম্পাদক ডাঙৰীয়াই পিছত মোৰ বাবে সন্মান হানিকৰ এটা মন্তব্যৰ সৈতে জনৈক অমৰেন্দ্ৰ শৰ্মাৰ এখন চিঠিহে প্ৰকাশ কৰিছিল? আৰু যদি Leon Fillip Camino তথা Nightmare ৰ সত্যাসত্য বিচাৰ কৰিহে অভিযোগটো প্ৰকাশ কৰা হৈছিল, তেতিয়াহলে ‘দৈনিক অসম’ত মোৰ দ্বিতীয়টো বিজ্ঞাপন(১১ আগষ্ট,'৭৪) প্ৰকাশ হোৱাৰ পিছত ‘আমাৰ প্ৰতিনিধি’ৰ  পক্ষ‌ই Nightmare-অৰ ৰচিয়তা Leon Fellip Camino আৰু Echoৰ অস্তিত্বৰ সমৰ্থনত তথ্য,যুক্তি দাখিল কৰিব লাগিছিল। ‘আমাৰ প্ৰতিনিধি’ৰ সম্পাদকৰ তৰফৰ পৰা এইবোৰ একো কৰা নহ'ল। কিয় ?
    ৰহস্যময় Echoত ‘a galaxy of international poets’-অৰ মাজত স্থান পোৱা Leon Fellip Caminoৰ অস্তিত্বটোকে স্পেনীছ কবি তথা কবিতাৰ পৰিচয় থকা, ইউৰোপ আমেৰিকাত ছপা হোৱা আঠখনমান গ্ৰন্থৰ ক'তো পোৱা নগ'ল। (Leon Felipe নামেৰেহে এজন স্পেনীছ কবি আছে। পাৰিবাৰিক সূত্ৰে তেওঁ Camino Galicia, কিন্তু কবি হিচাপে তেওঁ সদায়ে Leon Felipe নামটোহে ব্যৱহাৰ কৰিছিল।) Leon Fellip Camino আৰু Nightmare নামৰ কবিতাটোৰ অস্তিত্বৰ বিষয়ে ভাৰতৰ আৰু ভাৰতৰ বাহিৰৰ কেইবাজনো বিদ্বান লোক আৰু স্পেনীছ সাহিত্যৰ পণ্ডিতৰ লগতো ম‌ই যোগাযোগ কৰিছিলোঁ। Penguin Books of Spanish Vaerse'ৰ সম্পাদক J.M. Cohen-এও ইংলেণ্ডৰ পৰা মোক জনালে যে Nightmare নামৰ এই International স্পেনীছ বস্তুটো তেওঁৰো অজ্ঞাত। মেক্সিকোৰ Academia Maxicanaৰ সঞ্চালক Augustin Yanez আৰু নতুন দিল্লীৰ জৱাহৰলাল নেহেৰু বিশ্ববিদ্যালয়ৰ স্পেনীছ অধ্যয়ন বিভাগৰ প্ৰধান অধ্যাপক Dr. S. Dey-এও মোক সেই কবিতাটোৰ একো সম্ভেদ দিব নোৱাৰিলে। এই সংক্ৰান্তত আন কেইজনমানৰ নামো উল্লেখ কৰিব পাৰি : ফাদাৰ দ্যতিয়েন (কলিকতা), Mrs. Maria Herla(Department of Spanish Literature, University of Liege, Belgium), ডক্টৰ বি.বি. আগ্ৰৱাল( সাহিত্য অকাডেমি, নতুন দিল্লী) , অধ্যাপক অমৃত বৰুৱা (কলম্বিয়া, আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰ ) । তাৰ উপৰি কলিকতাত থকা মোৰ এজন বন্ধুৱে এই প্ৰসঙ্গত ডক্টৰ সুনীতিকুমাৰ চট্টোপাধ্যায়, ডক্টৰ প্ৰণবেন্দু দাসগুপ্ত, চিত্তৰঞ্জন বন্দ্যোপাধ্যায় প্ৰমূখ্যে কেইবাগৰাকীও পণ্ডিত, সমালোচক আৰু গ্ৰান্থগাৰিকক লগ ধৰিছিল। কলিকতাৰ নেচনেল লাইব্ৰেৰীয়েও Echo ৰ কোনো সম্ভেদ দিব নোৱাৰিলে। মাদ্ৰাজৰ পৰা ওলোৱা কবিতা - পত্ৰিকা Ocarina ৰ সম্পাদক অমল ঘোষ, কালিকট বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ইংৰাজী বিভাগৰ প্ৰধান অধ্যাপক ডক্টৰ এচ. ভেলাউধন আৰু কলিকতাৰ কবি-উপন্যাসিক-সাংবাদিক সুনীল গঙ্গোপাধ্যায় আদিৰ লগত যোগাযোগ কৰিও Echo নাইবা Lion Fellip Camino - ৰ শুংসূত্ৰ উদ্ধাৰ কৰিব নোৱাৰিলোঁ। মোৰ হাতত ভবেন বৰুৱাই লিখা প্ৰবন্ধটো আছিল যদিও বহুতো লোকৰ লগত যোগাযোগ কৰি এইদৰে আন বিধৰ সাক্ষ্য সংগ্ৰহ কৰিবলৈ মোক পৰিস্থিতিয়ে বাধ্য কৰিছিল। ৰস-বিচাৰমূলক সেই প্ৰবন্ধটোৱে ৰসবোধহীন বহুতো লোকৰ চিঞৰ-বাখৰ বন্ধ কৰাৰ সম্ভাৱনা নাছিল।
    এদল অসমীয়া কবি-সাহিত্যিক আৰু পাঠকৰ মনোভাব লক্ষ্য কৰিয়েই Echo ছপা কৰা প্ৰেছটোৰ কৰ্তৃপক্ষলৈ Echo-ৰ সংশ্লিষ্ট সংখ্যাটো বিচাৰি ম‌ই reply paid urgent telegram দিছিলোঁ। প্ৰদত্ত ঠিকনাৰ প্ৰকাশকজনলৈ ম‌ই দিয়া জৰুৰী চিঠি কোচিনত সেই নামৰ কাকো উলিয়াব নোৱাৰি ত্ৰিবান্দ্ৰমৰ R.L.O আফিছে মোলৈ ঘূৰাই পঠালে আৰু প্ৰেছটোৰ পৰিচালকলৈ দিয়া reply paid urgent টেলিগ্ৰাফ খনৰ ক্ষেত্ৰতো প্ৰদত্ত নাম-ঠিকনা অজ্ঞাত বুলি তাঁৰ বিভাগে পত্ৰযোগে মোক জনালে। Echoৰ সংগ্ৰাহক আৰু প্ৰকাশকলৈ দিয়া দ্বিতীয়খন চিঠিৰ উত্তৰত মোলৈ বেচ আমোদজনক এখন চিঠি আহিছিল। চিঠিখন হুবহু উদ্ধৃত কৰিলোঁ :

K. Mohamed Kunju, M.A                                            
Research Officer      

Coir Board

(Govt. of India)

Ernakulam

Cochin-682016

Phone: 31807

My dear unknown friend,
          Your letter dated 16.5.1974 addressed to Mr. Hyder Baig, Coir Road, Cochin was lying in the Notice Board of our office since the past few weeks. I do not know to whom you have addressed this letter. It is definite that the address is not full and there is no road at Cochin by the name ‘Coir Road ’.  The Letter happened to be put in the letter box of our office presumably because of the impression that it may be for somebody in the Coir Board. anyway I am redirecting this letter to you.
       Please write to me if I do anything in locating this addresse, if he is at Cochin.
                                                                                                              Yours sincerely
                                                                                                             K. Mohamed Kunju

Prof. Nilmani Phookan

    এবিধ সাহিত্যসেৱী আৰু পাঠকৰ আচৰণ আৰু মনোভাব লক্ষ্য কৰিয়েই ম‌ই Echo আলোচনীখন আৰু প্ৰেছটোৰ বিষয়ে অনুসন্ধান কৰিবলৈ গুৱাহাটীৰ পুলিচ বিভাগৰ ওচৰত এখন দৰ্খাস্ত দিবলৈও বাধ্য হৈছিলোঁ। মোৰ দৰ্খাস্তৰ উত্তৰত গুৱাহাটীৰ পুলিচ বিভাগে মোক লিখিতভাৱে ১৯৭৪ চনৰ ১১ জুলাইত (Secret Memo No 5790/c, dt, Gauhati , the 11th July, 1974 ) জনালে যে বিজৱাদাতা ‘ৰাঘৱন’ নামৰ কোনো প্ৰেছেই নাই আৰু কোচিনত Echo নামৰ কোনো প্ৰত্ৰিকা পোৱা নগ'ল।
    এইখিনি তথ্যপাতি সংগ্ৰহ কৰি ম‌ই ‘দৈনিক অসম’ত (১১ আগষ্ট, ১৯৭৪) দ্বিতীয় এটা বিজ্ঞাপনৰ যোগেদি মোৰ বক্তব্য প্ৰকাশ কৰিছিলোঁ ।  পুলিচ বিভাগৰ অনুসন্ধানৰ ফলাফলৰ ভেটিত এই ৰহস্যময় তাৎপৰ্য বুদ্ধিবৃত্তি থকা যিকোনো মানুহেই বুজি পাব বুলি আশা কৰা যায়। আৰু বিশেষকৈ এই অনুসন্ধানৰ ফলাফলৰ ভেটিত এই ৰহস্যময় এটা ষড়যন্ত্ৰ বুলিয়েই চিনাক্ত কৰিব লাগিব ।
    প্ৰথম কথাটো হ'ল : Echo নামৰ আলোচনীখন যিয়েই নুলিয়াওক কিয়, ডাক বিভাগ , তাঁৰ বিভাগ আৰু আনকি পুলিচ বিভাগেও উলিয়াব নোৱাৰা অৰ্থাৎ অস্তিত্বহীন এটা প্ৰেছ আৰু এজন প্ৰকাশকৰ নাম ঠিকনা সেই আলোচনীখনত প্ৰকাশ হোৱা কথাটোৱে এইটোৱে বুজায় মে সেই আলোচনীখন এটা বিশেষ গোপন উদ্দেশ্যত উলিওৱা হৈছিল। দ্বিতীয় কথাটো হ'ল : স্পেনীছ কবি আৰু কবিতা সম্পৰ্কীয় কোনো পশ্চিমীয়া বিৱৰণত যাৰ নামটোৰে উল্লেখ নাই আৰু যাৰ কোনো শুংসূত্ৰ পোৱা নগ'ল , Leon Fellip Campino নামৰ তেনে এজন স্পেনীছ কবিৰ ৰচনা হিচাপে Nightmare নামৰ বস্তুটো সেই আলোচনীখনত প্ৰকাশ হোৱা কথাটোৱে এইটোকে বুজায় যে Nightmare নামৰ বস্তুটো এটা বিশেষ উদ্দেশ্যেত ব্যৱহাৰ কৰিবলৈকে কোনোবাই Echo নামৰ আলোচনীখন প্ৰস্তুত কৰি উলিয়াইছিল।
    অৰ্থাৎ, Nightmare বস্তুটো মোৰ অসমীয়া কবিতাটো পঢ়া আৰু মোক অপদস্থ কৰিবলৈ বিচৰা কোনো লোকেই প্ৰস্তুত কৰিছে ; সেইটো কোনো Lion Fellip Camino নামৰ স্পেনীছ কবিৰ ৰচনা হ'ব নোৱাৰে। আৰু সেই কাৰণে এই কথাটোও ক'ব লাগিব যে মোৰ কবিতাটো পঢ়ি লৈ Nightmare নামৰ বস্তুটো বনোৱা মানুহেই Echo নামৰ আলোচনীখনো উলিয়াইছে। সেইখন অসমীয়া ভাষা নজনা কোচিনৰ বা বাজৱাদৰ কোনো Hyder Baig-এ উলিওৱা নাই। যিসকল লোকে মোৰ বিৰুদ্ধে Nightmare নামৰ বস্তুটো তথা Echo নামৰ আলোচনীখন ব্যৱহাৰ কৰিছে, সেই সকল লোকেই মোৰ কবিতাটো অনুকৰণত Nightmare বস্তুটো তৈয়াৰ নকৰিলে কোনে তৈয়াৰ কৰিব ?
    Echo নামৰ আলোচনীখনো অসমীয়া ভাষা জনা কোনো লোকেই প্ৰস্তুত কৰি উলিয়াইছে , যি মোৰ কবিতাটো পঢ়িছে , যি মোৰ কবিতাটো বিকৃতভাৱে ইংৰাজীলৈ তৰ্জমা কৰি লৈ Nightmare নামৰ বস্তুটো প্ৰস্তুত কৰি মোক অপদস্থ কৰাৰ উদ্দেশ্যে ব্যৱহাৰ কৰিছে।
                                                                        *
    ভাৰতৰ আৰু ভাৰতৰ বাহিৰৰ বিভিন্ন সাহিত্যিকৰ আৰু পাঠকৰ চিঠি-পত্ৰ, ডাক-বিভাগৰ অনুসন্ধান, তাঁৰ বিভাগ আৰু পুলিচ বিভাগৰ অনুসন্ধানৰ ভেটিত ‘দৈনিক অসম’ত ম‌ই দ্বিতীয়টো বিজ্ঞাপন দিয়াৰ পিছতো অসমীয়া সমাজৰ কিছুসংখ্যক সংস্কৃতিসেৱী লোকৰ আচৰণ আৰু বিৰূপ মনোভাৱ লক্ষ্য কৰি শেষত ভগৱতীপ্ৰসাদ বৰুৱা ভৱনত এখন সভাৰ আয়োজন কৰি পঁচিশ গৰাকী মান কবি, সাহিত্যিক, সাংবাদিক আৰু শিক্ষকক তালৈ নিমন্ত্ৰণ কৰি এই ষড়যন্ত্ৰটোৰ সামাজিক দিশটৌলৈ দৃষ্টি আকৰ্ষণ কৰি ম‌ই সংগ্ৰহ কৰা তথ্য পাতিবোৰৰ সহায়ত মোৰ বক্তব্য বিবৰি ক'বলৈ বাধ্য হ'লো। গুৱাহাটী বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ৰবীন্দ্ৰ অধ্যাপক ড: সত্যেন্দ্ৰনাথ শৰ্মাৰ সভাপতিত্বত অনুষ্ঠিত এই সভাত গৃহীত এটা প্ৰস্তাৱত কোৱা হ'ল: “শ্ৰীফুকনৰ তথ্যপূৰ্ণ প্ৰমাণৰ পৰ্যালোচনাৰ পিছত সমজুৱাসকল এই সিদ্ধান্তত উপনীত হয় যে উক্ত 'ইকো’ কাকত আৰু কবিতাটো উদ্দেশ্য-প্ৰণোদিত কোনো ব্যক্তি বিশেষৰ কল্পনা- প্ৰসূত । শ্ৰীফুকনক হেয় কৰাৰ এনে হীন প্ৰচেষ্টাক সভাই গৰিহনা দিয়ে।” সভাত উপস্থিত থকাসকল হ'ল : সৰ্বশ্ৰী সত্যেন্দ্ৰনাথ শৰ্মা, বীৰেন্দ্ৰকুমাৰ ভট্টাচাৰ্য, মুনীন বৰকটকী, যোগেশ দাস, ভবেন্দ্ৰ নাথ শইকীয়া, কেশৱ মহন্ত, বীৰেন্দ্ৰনাথ দত্ত, ললিতকুমাৰ বৰুৱা, শ্ৰীমতী তুলতুল বৰুৱা, শ্ৰীৰাধিকামোহন ভাগৱতী, শ্ৰীমতী নিৰ্মলপ্ৰভা বৰদলৈ, সৰ্বশ্ৰী হীৰেন্দ্ৰনাথ দত্ত , অৱনী দাস, তাৰকাচন্দ্ৰ গোস্বামী, অৰুণ শৰ্মা , দীনেশ বৰুৱা, টাবু টাইড, অজিত বিশ্বাস, মহেন্দ্ৰ বৰঠাকুৰ, নলিনীধৰ ভট্টাচাৰ্য, প্ৰসন্নকুমাৰ ফুকন আৰু কমললোচন দাস। 'দৈনিক অসম' আৰু 'দৈনিক বাতৰি'ত সভাত গৃহীত প্ৰস্তাৱটো প্ৰকাশ কৰা হৈছিল।
    ইয়াৰ পাছতো ‘আমাৰ প্ৰতিনিধি'ৰ পক্ষ‌ই ৰাইজৰ ওচৰত ক্ষমা প্ৰাৰ্থনাৰ প্ৰয়োজনবোধ নকৰিলে ! আনহাতে কিছুসংখ্যক লোকে মোৰ কবিতাটোৰ বিষয়ে এতিয়াও সন্দেহ প্ৰকাশ কৰাটো লক্ষ্য কৰিছোঁ !! যিটো সত্য উদ্ধাৰ হ'ল তাৰ কথা বহুত পাঠকেই জানিবলৈ নাপালে।
    কোনো সভ্য সমাজতেই কোনো কবিয়েই মোৰ দৰে এনেকৈ একাধিক পৰ্যায়ত জাল তথ্যভিত্তিক আক্ৰমনৰ দ্বাৰা সামাজিকভাৱে অপমানিত হোৱা নাই। ষড়যন্ত্ৰৰ জালত পৰি অবাবতে ম‌ই প্ৰচুৰ অৰ্থ (প্ৰায় ৬০০ শ মান‌ টকা), সময় আৰু শক্তি ব্যয় কৰিবলগীয়া হ'ল, গভীৰ মানসিক অশান্তিত ভুগিব লগীয়া হ'ল কেনে এটা সাংস্কৃতিক পৰিবেশত? এনে পৰিবেশত প্ৰকৃত কাব্য চৰ্চাৰ কিবা মূল্য আছে নে ?
    এই গোটেই ঘটনাতো আজিৰ অসমীয়া সাহিত্য-সমাজত এটা বিচ্ছিন্ন ঘটনা নহয়, ইয়াৰ এটা গভীৰ সামাজিক তাৎপৰ্য আছে। অসমীয়া সাহিত্য-সংস্কৃতিত আজি আন্ধাৰৰ শক্তিবোৰৰে ৰাজত্ব চলিবলৈ ধৰিছে।

                (সংজ্ঞা, প্ৰস্তাৱনা সংখ্যা, ১৯৭৫)

 (প্ৰকাশকৰ পৰিয়ালৰ অনুমতি সাপেক্ষে পুনৰ প্ৰচাৰ কৰা হ'ল।)